Este blogue é da responsabilidade de um lisboeta com frequência universitária (Biologia), ex‑jornalista actualmente trabalhando na área informática.
Isto e tudo o mais ou será óbvio, ou irrelevante. (Vd. manifesto.)
IBSN:
No Diário de Notícias do passado domingo (p.7), Edite Estrela, agora euro‑deputada, aborda o tema da língua nas instituições da União Europeia, em registo “clássico” para quem o tema não for novo.
Começa por elencar as actuais línguas oficiais (deixando de lado as muitas que não o são), enfatiza o crescimento constante do seu número desde a fundação, e introduz de forma clara o dilema central da moderna Interlinguística Aplicada: «A diversidade linguística »(…)« é um valor central da construção europeia, ainda que »(…)« acarrete iniludíveis dificuldades e elevados custos.» (O negrito a marcar o adversativo é meu.) Ou seja, detecta‑se aqui uma (aparente?) incompatibilidade ético‑prática.
Mais adiante, Edite Estrela faz vislumbrar por que é a diversidade linguística um valor central: «mexe com duas áreas muito sensíveis: a da identidade e a das emoções.» Muito bem, mas claro que isto não esgota a questão. A importância capital do fenómeno língua é medida da inextrincável interpenetração entre este e quase toda a comunicação e muita da expressão humanas.
Quando conjugado num contexto de diversidade linguística, o fenómeno língua assenta de facto na identidade (individual e de grupo, a muitíssimos níveis) e é certamente vector e alvo de emoções (por sua vez ligadas à identidade expressa enquanto de falante), mas extravasa para tudo quanto concerne a, p. ex., autonomia cultural de cada grupo, a comunicação inter‑étnica não‑institucional, ou a globalização dos meios de comunicação — temas estes que ficaram por abordar nesta crónica.
Baseada nestes pressupostos (importância e “delicadeza” de uma política linguística que trate das exigências éticas e práticas da comunicação em meio linguisticamente diverso), é a Edite Estrela evidente que o plurilinguismo é um bom princípio (entendido como competência comunicacional em linguas não‑maternas, numa perspectiva eminentemente escolar; a crónica é aliás introduzida por uma referência ao lema «Aprende Línguas e serás Alguém», a adoptar pelo Parlamento Europeu em Janeiro), e que a hegemonia da lingua franca actual, o inglês, é um mal necessário (desfiando argumentos que, embora evidentes na substância, soam terrivelmente ingénuos a um esperantista “moderno”, por força de tanto os ouvir de seus pares mais tradicionais).
E que sai deste começo bem gizado, deste “pigarro” que haveria de introduzir uma lista de futuros possíveis e/ou desejáveis? Bem, a meu ver nada de articulado: Tendo deixado de lado uma avenida promissora, Edite Estrela derrapa no último parágrafo em aparente contradição. Vejamos:
No 4º parágrafo menciona duas «vozes» que «se fizeram ouvir» «perante tal labirinto linguístico» em defesa respectiva do inglês e do esperanto. Fica subentendido que Edite Estrela não preconiza qualquer destas soluções para o problema, mas não se adianta: Quanto ao inglês (cuja actual configuração hegemónica lhe merece graves reparos no 6º parágrafo), nem adita o óbvio — que basta nada fazer de novo em matéria de política linguística europeia para promover esta opção. No que concerne ao esperanto, fica aparentemente o “caso arrumado” com a frase que diz «pode ser‑se bilingue, mas não apátrida da linguagem à procura de asilo numa língua de acolhimento»; fica à imaginação de quem puder entender a relevância desta citação — eu por mim não percebi nada: Talvez por conhecer bem de mais os volumosos dossiês que cruzam as coordenadas "esperanto" com "União Europeia"? Conhecê‑los‑á Edite?
Finalmente, no 8º e último parágrafo Edite Estrela descai, como dito, para um discurso que parece contradizer tudo o que afirmara e defendera acima: Como paradoxais e ineficazes contraponto à denúncia da hegemonia, e corolário ao elogio da diversidade, surge a fechar a crónica um panegírico deslocado à língua portuguesa e apelo à sua promoção no espaço da União. Ora, posta que está a vitalidade demográfica e social do português, tanto na Europa como no mundo, põe‑se esta fora do alcance da protecção devida às línguas de pequena dimensão (aspecto que foi apenas tratado oblíquamente nesta crónica).
Que se pretende então com este exaltar da “lusa língua”? Justificar que deveria esta ocupar o lugar “imerecido” do italiano ou do alemão? Se sim, é uma conclusão ao arrepio das considerações éticas tecidas nos seis primeiros parágrafos da crónica. No 7º Edite Estrela admite que «não há inocência nem acaso nas escolhas linguísticas», aditando já no 8º que o português é mais falado no mundo que outras línguas europeias, as quais porém detêm na União melhor situação na escala de «hierarquia e privilégio» que «na prática» contradiz o princípio teórico da igualdade das línguas.
Edite Estrela arenga então sobre o (limiano?) «dever dos deputados portugueses no PE» de promover (citando Torga) a língua portuguesa e a sua suposta «riqueza e originalidade» (será que tidas por ímpares ou únicas?). Faz lista de características fortuitas e duvidosas do português («foi a primeira língua europeia a establecer uma verdadeira ponte cultural entre o Ocidente e o Oriente») e chega a afirmar que, por isso, «devia ter um lugar especial no conjunto das línguas oficiais europeias».
Por quê? Se a diversidade e a igualdade linguísticas são positivas e essenciais à identidade europeia e se a hegemonia é má quando protagonizada pelo inglês, como se pode então reclamar um lugar de destaque para o português? Se a adopção do esperanto é posta de parte por (depreendo) se tratar de uma solução que exigiria “vontade política” a contrapêlo da tendência natural para “apostar no que vai à frente”, o que justifica então esta promoção de uma posição que, dado o inexistente prestígio do português como lingua franca global ou europeia, não é mais que uma utopia gratuita?
(Noto que não é possível assumir uma posição de pretensa “defesa” da língua portuguesa após se ter argumentado da sua excelência com base justamente na sua pujança demográfica e social. Constato com alívio que Edite Estrela não caiu nesta “popular” armadilha.)
Confesso que não entendo, pois, a lógica deste “golpe de anca” na argumentação da crónica — a menos como uma manifestação da necessidade do político de agradar a todos, de muito falar para nada mudar: Esta Estrela, “verde” para alguns temas, mas experiente Rainha Encarnada.
Portugala eŭroparlamentano Edite Estrela kronikis pri la la lingva situacio en Eŭropa Unio (ĵusdimanĉa Diário de Notícias, pĝ.7), laŭ tono “klasika” por tiuj kiuj jam konas la temon.
Komence ŝi listigas la nunajn oficialajn lingvojn (preterlasante tiujn multajn ne tiajn), emfazas ties konstantan multiĝon ekde la la fondo, kaj enkondukas klare la centran dilemon de la nuna Aplika Lingvistiko: «Lingva diverseco »(…)« estas centra valoro de la eŭropa konstruiĝo, kvankam »(…)« ĝi alportas nemaskeblajn malfacilojn kaj grandajn kostojn.» (La tipdikon kiu markas la kontraŭilon metis mi.) Resume, oni konstatas malkongruon (ĉu ŝajnan?) inter etiko kaj praktiko.
Poste, Edite Estrela videtigas kial lingva diverseco estas valoro centra: «ĝi tuŝas du tre delikatajn fakojn: tiun pri identeco kaj tiun de emocioj.» Tre bone, sed tio ja ne elĉerpas la demandon. La graveco de la fenomeno lingvo laŭas la nemalimplikeblan interpenetrecon inter tiu kaj preskaŭ ĉia komunikado kaj multa el la esprimiĝo homaj.
Kvankam en lingve diversa medio la fenomeno lingvo baziĝas fakte sur identeco (individua kaj grupa, je tre multaj niveloj) kaj certe ĝi estas kaj portilo kaj subjekto de emocioj (sia‑vice rilataj al identeco lingvana), ĝi eksterfluas al ĉio kio koncernas, ekz., grupa kulturaŭtonomio, neinstitucia interetna komunikado, aŭ tutmondiĝo de komunikiloj — jen temoj kiujn tiu ĉi kroniko ne priis.
Surbaze de tiuj gvidlinioj (graveco kaj “delikateco” de lingva politiko kiu prizorgu la etikajn kaj praktikajn demandojn de la komunikado en lingve diversa medio), estas al Edite Estrela evidente ke plurlingveco estas principo bona (komprenata kiel komunikkapablo per lingvoj ne denaskaj, ĉefe el lerneja vidpunkto; cetere la kronikon mem malfermas mencio pri la devizo «Lernu Lingvojn kaj vi iĝos Iu», adoptota januare de la Eŭropa Parlamento), kaj ke hegemonio far la nuna lingua franca, la angla, estas neevitebla malbonaĵo (antaŭmetante argumentojn kiuj, kvankam substance evidentaj, sonas mirige naivaj al novtipa esperantisto longe kaj ofte tiujn aŭskultinta de tradiciemaj “samideanoj”).
Kio do rezultas el tiu bone ekigita preparo, el tiu ĉi “gorĝpurigo” enkondukonta eblajn kaŭ indajn estontojn? Nu, mia‑opinie nenio kohera: Preterlasinte promesdonan aleon, Edite Estrela joras al lasta alineo per ŝajna kontraŭdiro. Jene:
La 4‑an alineon ŝi mencias «voĉojn» kiuj «aŭdigis sin» «antaŭ tia labirinto lingva» defendante respektive la anglan kaj la esperantan lingvojn. Subkomprenatas ke Edite Estrela adeptas neniun el tiuj ĉi solvoj por la problemo, sed ŝi mem ne detaligas: Pri la angla (kies nuna hegemonia rolo inspiras ŝin al vervaj kritikoj en la 6‑a alineo) eĉ ne asertas la evidenton — ke sufiĉas nenion novan fari pri eŭropa lingva politiko por favori tiun ĉi solvon. Pri esperanto, la demando iĝas ŝajne respondita per frazo kiu asertas ke «oni povas estas dulingva, sed ne lingvo‑pario serĉe de gastlingvo»; imagu eltrovemuloj kiom laŭtemas tiu ĉi citaĵo — mi mem nenion komprenas: Ĉu eble tial ke mi tro bone konas la dikajn dosierojn kie ligiĝas la ŝlosilvortoj "esperanto" kaj "Eŭropa Unio"? Ĉu ilin konas Edite?
Fine, la 8‑an kaj lastan alineon Edite Estrela falas, kiel dirite, en penslinion kiu ŝajnas kontraŭi ĉion kion ŝi asertadis kaj defendadis tuj supre: Kiel paradoksaj kaj misefikaj kontrasto al la hegemonimalkaŝo kaj korolario al la diverseclaŭdo, aperas ferme de la kroniko malkongrua apologio de la portugala lingvo kaj alvoko al ties popularigo ene de la Unio. Nu, asertinte la demografian kaj socian viglecon de tiu lingvo, kaj en Eŭropo kaj ekstere, oni nepre eligas ĝin el sub la necesa ŝirmo enda al la malgrandaj lingvoj (temo kiun ĉi kroniko nur flanke prias).
Kion celas do ĉi ekzaltado de l’ “lingvo luzitana”? Ĉu pravigi ke devus tiu ludi la “senmeritan” rolon de la itala aŭ de la germana lingvoj? Se jes, jen konkludo kontraŭa al la etikaj konsideroj elŝpinitaj en la ses komencaj alineoj de la kroniko. La 7‑an Edite Estrela agnoskas ke «ne ekzistas purintenco nek hazardo en lingvaj decidoj», aldonante en la 8‑a ke la portugalan lingvon oni uzas en la mondo pli ol iujn aliajn eŭropajn lingvojn, kiuj tamen ĝuas en la Unio pli bonan situacion ĉe la rango de «hierarkio kaj privilegio» kiu «en praktiko» kontraŭas la teorian principon de lingva egaleco.
Edite Estrela harengas do pri la (ĉu limifromaĝa?) «devo de la portugaliaj eŭroparlamentanoj» promocii (laŭ cito el verkisto Miguel Torga) la portugalan lingvon kaj ties supozatan «riĉon kaj originalecon» (ĉu kredante tiujn plejaj aŭ unikaj?). Ŝi listigas hazardajn kaj dubindajn ecojn de nia lingvo («estis la unua eŭropa lingvo kiu konstruis kulturan ponton inter Okcidento kaj Oriento») kaj eĉ asertas ke, tial, ĝi «devus havi specialan rolon en la aro de la oficialaj lingvoj».
Kial? Se lingvaj diverseco kaj egaleco estas pozitivaj kaj esencaj por la eŭropa identeco kaj se hegemonio malbonas kiam ĝin rolas la angla lingvo, kiel eblas do postuli privilegion por la portugala? Se adopton de esperanto oni flankenmetu pro tio ke (mi konjektas) ĝi estas solvo postulantan politikan laboron kontraŭ la naturan tendencon “veti por la venkanto”, kio do pravigas tiun ĉi alvokon al io kio, konsiderante la neekzistantan prestiĝon de la portugala kiel eŭropa aŭ monda lingua franca, estas ne pli ol vana utopio?
(Mi notas ke ne eblas alpreni pozicion pri supozata “defendo” de la portugala lingvo, argumentinte pri ties indeco ĝuste surbaze de ties demografia kaj socia viglo. Mi konstatas trankviligite ke Edite Estrela ne falis en tiun ĉi “popularan” kaptilon.)
Mi konfesas ne kompreni do la motivon de tia argumenta zigzago en la kroniko — krom kiel konkretigo de politikista bezono plaĉi al ĉiuj, diri multon kaj nenion ŝanĝi: Jen stelo (=estrela), “verda” (=malmatura) por iuj fakoj, sed sperta Reĝino Ruĝa.
às 19:21, por Zarolho
© Olho e Meio